Seite:De Geschichtsauffassung 278.jpg

Fertig. Dieser Text wurde zweimal anhand der Quelle korrekturgelesen. Die Schreibweise folgt dem Originaltext.

80) Exegesis III, 10 und VI, 19. Das Zitat ist die korrumpierte Wiedergabe einer Suidasstelle über Zonaras.

81) Exegesis I, 31: Plura etiam vocabula germanica tunc in Gothorum usu fuisse apud Jornandem videmus et demum propria eorum nomina Germanos Gothos fuisse produnt, eorum enim semper reges Berich, Filmer, Valamir, Deinterich, Eurich, Ermanrich, Gebrich, Aorich, Gunderrich appellabantur.

82) Exegesis I, 2: Pomponius Mela ca. III. de Germania agens nullam regionem, vix urbem enumerat, tantum mores. Solinus hunc secutus angustissime absolvit. Contra Ptolemaeus urbes Germaniae enumerat moribus posthabitis, tamen inconcessa obscuritate fuscatas, ut capite sequenti patebit. Strabo libr. IIII et VII non totam cognovit Germaniam, vix mediam.

83) Über Berosus äußert er sich Exegesis III, 4: Nec desunt doctiorum hominum sententiae, quae librum illum auctorem mentitum volunt nec esse Berosi, quibus auscultarem, nisi Manetho ac Iosephus ea paene verba Berosi allegarent. Über Hunibald III, 76: multae opinionis vir, cui non ob styli elegantiam, verum tantum propter antiquitatem libentius ausculto. Ebenso benutzt er die Chronik von Ebersheimsmünster und die Gesta Treverorum [Exegesia II, 1 u. II, 4]. Eine besondere Rolle spielen sodann Annalen des Methodius und der Hermannus, Saxonicus scriptor, der auch bei Althamer viel zitiert wird.

84) Für Ammian z. B. II, 9 [zu XV, 9, 8], für Tacitus IV, 4, wo er in Germania cap. 4 aus [Germanorum] . . . magna opera herstellt magna corpora [„ut in antiquissimo codice vidi“].

85) Exegesis II, 48: Longo autem praedictis ille antiquiores Comesinus, Zerita et Deceneus, scriptores natione Gotthi polluerunt, Jornande referente, quos et libro primo capitulo primo adduximus.

86) Exegesis II, 13 [Übergang der Christianisierung der Germanen zu ihrer „humanitas et xenia“]: Christianitatis virtuti humanitatem Germanorum annectere volui, ut eminentissimum ac praecipuum verae religionis indicium. Nec quidquam aliud maius humanitate Christiano militi imputari potest [Anspielung auf Erasmus, Encheiridion?]. Für die Disposition des Gesamtwerkes sind die Einleitungen der einzelnen Bücher zu beachten.

87) Vgl. Exegesis II, 31 mit Bebel, Commentaria epistolarum conficiendarum, Cuspinian, Caesares 327 (s. u. VII85), Beatus Rhenanus 112.

88) Exegesis II, 38: quicquid ἐκ τοῦ εὐρείου Erasmi flumine producitur, genuina nota signatum est, ut quocumque vertatur, autorem haud facile mentiatur, quominus Erasmicum sonet et censeatur. Nil enim externi sapit, nil peregrini patitur . . . Stilus vero eius est tam effusus, candidus, luculentus, ita proprius, ut κατὰ ὀνοματοποιίαν quaelibet materiae verba adeo accommodet, ita cuilibet rei suam reddat dignitatem, ut ad fingendam orationi venerem nemo magis aptus, nemo promptior ipso habeatur. Aliquando surgit et tam varias iuxta rei proprietatem vultus actioni tradit, ut exiguam rem aut penitus nullam in elephanti molem exire cogat, famulante sibi eloquentia, ac ultra rei subiectae caput extendat. Tanta orationi eius αὐτοκρατία inest, ut in ea nihil excludatur, quod ullo pacto desiderari posset, nihil interseratur, quod τὴν περιω[σι]ολογίαν aut excessionem sapiant. Verum cuncta in morem cyclopaediae sequuntur, foelici rerum serie se invicem succedunt, invicem adaptant, ut una ablata squama aut fibula totius lorici ratio auferretur, subverteretur aut ad minus perfectioni sententiae derogaretur. – Für die „Aktualität“ der Exegesis ist es bezeichnend,